İnsanlar günlük yaşantısını, çalışma ve ibadet hayatı ile sosyal, kültürel, ekonomik tüm aktivitelerini takvime göre düzenler ve planlar. Bu sebeple de tarih boyunca çeşitli takvimler oluşturulmuştur. Bu takvimler hazırlanırken ay, güneş ve yıldızlar kullanılmıştır. Bu gökcisimlerinin gökyüzünde yapmış oldukları hareketlere göre gün, hafta, ay ve yıl kavramları oluşturulmuş ve takvim sistemi kurulmuştur.
Kur’an-ı Kerim‘de; Güneş ve Ay’ın bir hesaba göre hareket ettiği (1) bunların diğer fonksiyonlarının yanında aynı zamanda birer hesap ölçüsü de kılındığı (2) yılların sayısını ve hesabı bilmemiz için Ay’a menziller tayin edildiği (3), gökler ve yer yaratıldığı zaman on iki ay meydana gelecek şekilde bir nizam konduğu (4), Ay’ın, yeryüzünden hilal şeklinde başlayıp kademe kademe farklı şekillerde görülmesinin insanlar ve hac için vakit ölçüleri olduğu (5) ifade edilmektedir.
Türkiye gibi birçok İslam ülkesi günlük yaşantısında güneşin hareketlerinin baz alındığı yani miladi takvimi, ibadet yaşantısında ise ayın hareketlen dikkate alındığı yani kameni takvimi kullanır hale gelmiştir
Dinimizde bazı ibadetlerin ve vakitlere bağlı birtakım fıkhi meselelerin zamanının belirlenmesi, kameri aylara göre olmaktadır.
Bu sebeple; Kameri ayların ve dini günlerin başlangıç ve bitişlerini doğru belirleyebilmek Müslümanlar için oldukça önemlidir
Ay’ın gökyüzündeki hareketlerini çok hassas bir şekilde gözlemlemek gerekmektedir Gözlem sonuçlarına göre de kameri ayın başlaması veya bitmesine karar verilmelidir. Peygamberimizin;
✓ “Hilali görünce oruca başlayın, onu tekrar görünce bayram yapın Hava kapalı olur (da hilal görülmez) ise içinde bulunduğunuz ayı otuza tamamlayın”
hadisi gereğince kameri aybaşlanının tespitinin yapılması metodu, Hicri I ve II asırlarda tek metot olarak kullanılmıştır Hicri I asırdan itibaren astronomi alanındaki bilgilerin gelişmeye başlamasıyla kameri aybaşlarının tespitinde hesaba itibar edilip edilmeyeceği tartışılmaya başlanmıştır
Bununla birlikte daha Tabiin döneminden itibaren bu hususta hesaba itibar edilebileceğini söyleyen ilim adamları da hep olmuştur. Ancak günümüzde astronomi ve iletişim teknolojisindeki gelişmeler sonucunda hilalin gözlemlenmesinde hesaptan yararlanılmasına aşağı yukarı kimse karşı çıkmamaktadır.
Günümüze kadar olan zaman içinde bu yöntem esas alınarak günün teknolojisine göre geliştirilmiştir Bu gelişim sonucu, gök yüzünde Ay’ın Güneş’e göre olan konumu saniye saniye hesaplanır hale gelmiştir Hesaplanan bu değerler de gözlemler ile teyit edilmiştir. Günümüzde bu iki yöntem birleştirilerek kameri ayın başlangıcına karar verilmektedir
Hilal gözetlenirken, gözlem yapılan yerin nem oranının düşük olması ve şehir ışıklarından uzak gerekmektedir Güneş ve Ay’ın koordinatları günlük olarak hesaplanmakta ve Ay’ın gökyüzünde hangi konumda doğup batacağı çok hassas olarak belirlenmektedir
Ay’ın günlük hareketleri izlenirken, (Ay’ın içtima; Ay güneş ve dünyanın bir doğrultuya gelmesine denir) pozisyonuna ne zaman ve yeryüzünün neresinden gireceği içtimadan sonra ne zaman ve nerede insan gözü ile görülebileceği hassas bir şekilde hesaplanmaktadır.
Bu hesaplar doğrultusunda Ay’ın ilk kez hilal olarak görüleceği yerlerin koordinatları belirlenmekte haritaları hazırlanmakta ve ilk defa görülebileceği yerlerin sınırları çizilmektedir.
Bu sebeple; Kameri aylar üst üste 29 gün çektiği gibi üst üste 30 gün veya bir 29 bir 30 gün de çekebilmektedir. Bu olay tamamıyla hilalin görülmesiyle ilgilidir
Günümüzde kullanılan hilal görülebilirlik kriterleri, konuyla ilgili en kapsamlı toplantı olan, İstanbul Ru’yet-i Hilal Konferansında kabul edilen kriterlerdir.
1978 yılında İstanbul’da yapılan bu konferansa on yedi İslam ülkesinden kırktan fazla din ve astronomi bilgini katılmıştır.
Kameri ayın başlaması için hilalin Dünya’nın herhangi bir yerinden görülmesi yeterlidir. Fakat sonradan bazı İslam ülkeleri ile aramızda farklılıklar meydana gelmiştir. Dolayısıyla bir gün önce bir gün sonra kameri aya başlamaya yönelik uygulamalar ortaya çıkınca bundan yine Müslümanlar etkilenmeye başlamışlardır.
Bu sebeple 28-30 Mayıs 2016 tarihleri arasında “Uluslararası Kameri Aybaşları ve Hicri Tak vim Birliği Kongresi yapılmıştır. Kongre öncesi ilmi ve astronomi komisyonları kurulmuş ve büyük ciddiyet gerektiren çalışmalar kriter tartışmaları ortaya konulmuştur.
Amaç tüm dünya Müslümanları arasında ramazan, şevval (Ramazan Bayramı) ve zilhicce (Kurban Bayrami) gibi insanları bir araya toplayan özel ve önemli günlerin başlangıcında birlik ve beraberliğin sağlanmasıdır.
Kaynak: Hümeyra Nur İşlek (DİB Astronomu) / Diyanet Aile Dergisi / Haziran 2016 / bkz: 15-17
(1-Rahman Süresi 5) (2-En’am Süresi 96) (3-Yunus Süresi 5) (4-Tevbe Süresi 36) (5-Bakara Süresi 189)
