Haccın rükünleri biri Arafat’ta vakfe diğeri de ziyaret tavafı olmak üzere ikidir. Haccın tamam olması için bu rükünlerden her ikisinin de eda edilmiş olması gerekir. Vakfe: Vakfe, bir yerde bir süre durmak demektir. Hacda iki yerde vakfe vardır:
Arafat Vakfesi: Arafat, Mekke’nin yaklaşık 25 km Güneydoğusunda, Harem sınırları dışında bir bölgenin adıdır. Arafat vakfesi, haccın en önemli rüknüdür. Çünkü süresi içinde Arafat’ta bulunmayanlar o sene haccına yetişmemiş olurlar.
Peygamber Efendimizin ” Hac Arafat’tır” sözü, Arafat vakfesinin önemini belirtmesi yanında, ayrıca bu vakfeyi kaçırmamak için titizlik gösterilmesi gerektiğini de anlatmaktadır.
1-) Hac için ihramlı olmak. İhramla ilgili gerekli bilgiler daha önce açıklanmıştır.
2-) Belirli yerde yapmak. Vakfenin yeri Arafat bölgesidir. Arafat bölgesinin her yerinde vakfe yapılabilir. Arafat bölgesinin Mekke tarafındaki sınırı olan “Urene Vadisi” Arafat bölgesinden olmadığı için orada vakfe yapmak caiz değildir. Arafat’ta bulunan Nemire mescidinin bir bölümü (kuzey-batı kısmı) da vakfe yerinin dışındadır.
3-) Belirli zamanda yapmak. Arafat vakfesinin zamanı, arefe günü zeval vaktinden (güneşin tepe noktasından, batıya yönelmesinden) bayramın birinci günü tan yerinin ağarmaya başladığı ana kadardır.
Vakfenin sahih olması için niyet, akıl ve bilgi (Arafat’ta bulunduğunu ve vakfe yaptığını bilmek) şart olmadığından, belirlenen süre içinde ister şuurlu, ister şuursuz, ister uykuda, ister uyanık, ister ayık, ister baygın, ister abdestli ister abdestsiz her ne halde olursa olsun, bir an Arafat sınırları içinde bulunan, hatta oradan geçen bir kimse vakfeyi yapmış olur.
Arefe günü gündüzden Arafat’a çıkmış olanların güneş batıncaya kadar Arafat’tan ayrılmamaları vaciptir. Arafat bölgesinden herhangi bir sebeple ayrılan kimse, henüz güneş batmadan bu bölgeye tekrar dönerse bir şey gerekmez; aksi halde ceza (dem) gerekir. Fakat gündüz Arafat’ta bulunmayıp güneş battıktan sonra gelenlere bir ceza gerekmez.
1-) Terviye (zilhiccenin 8.) gününü Arefe gününe bağlayan geceyi Mina’da geçirip, Arefe günü sabahı güneş doğduktan sonra Arafat’ta hareket etmek.
2-) Zeval vaktinden önce Arafat bölgesinde bulunmak.
3-) Arafat’ta bulunan Nemire mescidinde öğle namazından önce hutbe okunması.
4-) Zeval vaktinden sonra mümkünse gusletmek
5-) Öğle ve ikindi namazlarını, öğle vaktinde birlikte (cem-i takdim ile) kılmak
6-) Vakfe esnasında abdestli bulunmak
7-) Oruçlu olmamak
😎 Vakfeyi mümkünse “Cebel-i Rahme” denilen tepenin yakınında yapmak
9-) Arafat’ta bulunduğu sürece telbiye, tekbir, tehlil, salavat ve istiğfarda bulunmak.
10-) Kendisi, anne ve babası, çocukları ve bütün Müslümanlar için dua etmek.
11-) Vakfeyi namazdan sonra yapmak
12-) Vakfeyi kıbleye yönelerek ve ayakta yapmak.
İmam-ı Azam’a göre bu namazların cem-i takdim ile kılınabilmesi için;
İmam Ebu Yusuf ile İmam Muhammed’e göre Arefe günü hac için ihramlı olanların Arafat’ta öğle ve ikindi namazlarını ister Nemire Mescidi’nde ister çadırlarda, ister cemaatle, ister yalnız olarak cem-i takdim ile kılmaları sünnettir.
Bu namazlar birlikte kılınırken ezan okununca, önce öğle namazının ilk sünneti kılınır. Sonra kamet getirilerek öğlenin farzı kılınır. Sonra ara vermeden tekrar kamet getirilerek ikindinin farzı kılınır. İkindi namazı için ayrıca ezan okunmaz. İki farz arasında başka namaz kılmak mekruhtur. Bu itibarla öğlenin son sünneti ile ikindinin sünneti kılınmaz. Fakat her iki farzdan sonra teşrik tekbirleri getirilir.
Tavaf, Haceru’l-Esved’in bulunduğu köşeden veya hizasından başlayıp Kâbe’nin etrafında yedi defa dönmektir. Her bir dönüşe “şavt” denir. Yedi şavt bir tavaf-tır. Ziyaret tavafı farz olup haccın iki rüknünden biridir.
1-Niyet: Niyet yapılmak istenen bir şeyin kalben belirlenmesine denir. Ayrıca dille söylenmesi müstehaptır. Niyetsiz yapılan tavaf geçerli olmaz. Ancak tavafın çeşidini (kudum, ziyaret veya veda tavafı gibi) belirlemek gerekli olmayıp, mutlak tavafa niyet yeterlidir.
2- Tavafı Harem-i Şerifin içinde ve Kâbe’nin etrafında yapmak. Kâbe’nin etrafında tavaf yapılan yere “metaf” denir. Tavafın yalnız burada yapılması zorunlu değildir. Mescid-i Haram’ın içinde olmak şartıyla daha geniş devir yaparak hatta mescidin üst katlarında Kâbe’nin etrafında dolaşılarak tavaf yapılabilir. Fakat Harem-i Şerif’in dışından dolaşmak tavaf sayılmaz. Çünkü bu, Kâbe’yi değil mescidi tavaf olur.
3- Şavtların çoğunu, yani en az dördünü yapmış olmak. Diğerleri eksik olsa da tavaf sahih olur. Fakat eksik olan her şavt için ceza gerekir. Bu farz ve vacip olan tavaflar içindir. Sünnet ve nafile tavaflarda şavtların azı da, çoğu da terk edilse ceza gerekmez.
4- Hacla ilgili tavafların her birini belirlenen zamanlarda yapmak.
1-) Hadesten Taharet: Cünüp, hayız ve nifaslı bulunmayıp abdestli olunması. Tavaf esnasında abdest bozulursa abdest alındıktan sonra eksik kalan şavtlar tamamlanır.
2-) Setr-i Avret: Kadın ve erkek için avret sayılan organların örtülü olması. Aslında bu her zaman farzdır. Tavafta vacip olmasının anlamı ihlâli ceza ve tavafın iadesini gerektirdiği içindir. Avret sayılan organların dörtte biri veya daha çoğu tavafta açılırsa ceza gerekir¸ daha azında ceza gerekmez.
3-) Teyamün: Tavaf esnasında Kâbe’yi sol tarafına alarak sağında yürümek.
4-) Tavafa Haceru’l-Esved’den veya hizasından başlamak. Daha geriden başlanabilir fakat daha ilerden başlandığında o şavt eksik kalır.
5-) Tavafı hatîmin dışından dolaşarak yapmak. Çünkü hatîm denilen kısım Kâbe’den sayılır. Hatimin dışında dolaşmadan yapılan şavtlar iade edilmediği veya hiç değilse eksik kalan kısım hatimin çevresi dolaşılarak ikmal edilmediği takdirde ceza gerekir.
6-) Farz ve vacip olan tavafları yedi şavta tamamlamak.
7-) Gücü yetenlerin tavafı yürüyerek yapması.Hastalık, yaşlılık veya sakatlık sebebiyle yürüyerek tavaf edemeyenler tahtıravana binerek tavaf ederler.
😎 Tavaf namazı kılmak. İster farz, ister vacip ister nafile olsun her tavaftan sonra iki rekât tavaf namazını kılmak vaciptir. Şayet kerahet vakti değilse bu namazı tavaftan hemen sonra kılmak efdaldir. Daha sonra da kılınabilir.
Tavaf namazını makam-ı İbrahim‘in arkasında kılmak müstehaptır. Orada yer bulunmazsa mescidin içinde uygun olan bir yerde kılınır. Harem bölgesi dışında kılmak ise mekruhtur. İhram namazında olduğu gibi, bu namazın da ilk rekâtında kafirun, ikinci rekâtında ihlas sürelerinin okunması müstehaptır.
Tavaf için kerahet vakti yoktur. Ancak tavaf namazı, farz ve vacip namazların kılınması mekruh olan üç vakit dışında, sabah ve ikindi namazlarının farzları eda edildikten sonra da kılınmaz.
Tavafın vaciplerinden biri mazeretsiz terk edilirse tavaf sahih olur fakat ceza gerekir. Tavaf yeniden yapılırsa ceza düşer.
1-) Necasetten Taharet: Beden veya elbisede namaza engel pislik bulunmamak.
2-) Tavafa başlarken Haceru’l-Esved veya hizasına Rükn-i Yamanî hizasından gelmek.
3-) Tavafa başlarken ve her şavtın sonunda Haceru’l-Esved’i istilâm etmek.
İstilam için Haceru’l-Esved’e dönülüp namaza durur gibi eller kulaklar hizasına kaldırılıp “Bismillahi Allahuekber” denilerek üzerine konur ve eller arasından Haceru’l-Esved öpülür.
İzdiham nedeniyle Haceru’l-Esved’e yaklaşılmadığı durumlarda, uzaktan avuçların içi Kâbe’ye çevrilerek eller kulaklar hizasına kadar kaldırılıp “Bismillah Allahuekber” denilerek, karşıdan işaretle selâmlanır ve sağ elin için öpülür.
Haceru’l-Esved uzaktan islilâm edilirken karşısında durulup beklenmez, yürümeye devam edilir.
Rükn-i Yamanî de aynı şekilde, her iki elin veya sadece sağ elin avucu sürülerek istilâm edilmesi müstehap olup el sürülmediği taktirde uzaktan selâmlamak gerekmez.
4-) Arkasında sa’y yapılacak tavafların ilk üç şavtında erkeklerin remel yapması. Remel, tavafta kısa adımlarla koşarak ve omuzları silkerek çalımlı ve çabuk yürümektir. Remel, sadece sa’y yapılacak tavaflarda yapılır. Kadınlar remel yapmazlar.
5-) Remel yapılan tavafların her şavtında erkeklerin izdiba yapması.
Tavaf bitince omuz örtülür, tavaf namazı omuz örtülmüş olarak kılınır. Remel yapılan tavafların dışında başka zamanlarda izdiba mekruhtur.
6-) Müvalât: Tavafın bütün şavtlarını ara vermeden peş peşe yapmak. Tavaf esnasında farz namaz için kamet getirildiğinde, abdest bozulduğunda veya tavafı bırakmayı gerektirecek herhangi bir mazeret çıktığında tavaf bırakılır, kalan kısım sonra tamamlanır.
7-) Erkekler, mümkün olduğu kadar Kâbe’ye yaklaşarak kadınların ise erkekler arasına karışıp sıkışmayacak bir uzaklıktan tavaf etmek. Tavafın sünnetlerinin mazeretsiz terki mekruhtur. Sünnetlerin terk edilmesi durumunda maddi bir ceza gerekmez.
Hangi tavaf yapılacaksa ona niyet edilir ve Rükn-i Yamani cihetinden Haceru’l-Esved hizasına gelinir. Tekbir ve tehlil ile Haceru’l-Esved istilam edildikten sonra
ﺳُﺒْﺤَﺎنَ اﻟﻠّٰﻪِ وَاﻟْﺤَﻤْﺪُ ﻟِﻠّٰﻪِ وَﻟَﺎٓ اِﻟٰﻪَ اِﻟَّﺎ اﻟﻠّٰﻪُ وَاﻟﻠّٰﻪُ اَﻛْﺒَﺮُ وَﻟَﺎ ﺣَﻮْلَ وَﻟَﺎ ﻗُﻮَّةَ اِﻟَّﺎ ﺑِﺎﻟﻠّٰﻪِ اﻟْﻌَﻠِﻰِّ اﻟْﻌَﻈِﻴﻢُ وَاﻟﺼَّﻠَﺎةُ وَاﻟﺴَّﻠَﺎمُ ﻋَﻠَﻰ رَﺳُﻮلِ اﻟﻠّٰﻪِ ﻣُﺤَﻤَّﺪٍ ﺻَﻠَّﻰ اﻟﻠّٰﻪُ ﻋَﻠَﻴْﻪِ وَﺳَﻠَّﻢَ اَﻟﻠّٰﻬُﻢَّ اِﻳﻤَﺎﻧًﺎ ﺑِﻚَ وَﺗَﺼْﺪِﻳﻘًﺎ ﺑِﻜِﺘَﺎﺑِﻚَ وَوَﻓَﺎٓءً ﺑِﻌَﻬْﺪِكَ وَاﺗِّﺒَﺎﻋًﺎ ﻟِﺴُﻨَّﺔٍ ﻧَﺒِﻴِّﻚَ وَﺣَﺒِﻴﺒِﻚَ ﻣُﺤَﻤَّﺪٍ ﺻَﻠَّﻰ اﻟﻠّٰﻪُ ﻋَﻠَﻴْﻪِ وَﺳَﻠَّﻢَ
diye dua edilerek tavafa başlanır. Her şavtın başında Haceru’l-Esved’i istilâmdan sonra bu dua tekrarlanır. Ayrıca her şavtın kendine özel duası vardır. Fakat bu duaların mutlaka okunması şart değildir. Tavaf esnasında tesbih, tekbir, tehlil ve zikir söylenir veya bilinen başka dualar da okunabilir.
Hatimin dışından dolaşılarak tavafa devam edilir. Her şavtta hizasına geldikçe Rükn-i Haceru’l-Esved ile Rükn-i Yamanî istilâm edilerek yedi şavt tamamlanır. Bütün şavtlarda Rükn-i Yamanî ile Rükn-i Haceru’l-Esved arasında
اَﻟﻠّٰﻬُﻢَّ رَﺑَّﻨَﺎٓ اٰﺗِﻨَﺎ ﻓِﻰ اﻟﺪُّﻧْﻴَﺎ ﺣَﺴَﻨَﺔً وَﻓِﻰ اﻟْﺎٰﺧِﺮَةِ ﺣَﺴَﻨَﺔً وَﻗِﻨَﺎ ﻋَﺬَابَ اﻟﻨَّﺎرِ وَاَدْﺧِﻠْﻨَﺎ اﻟْﺡَﻨَّﺔَ ﻣَﻊَ اْﻟﺎَﺑْﺮَارِ ﻳَﺎ ﻋَﺰِﻳﺰُ ﻳَﺎ ﻏَﻔَّﺎرُ ﻳَﺎ رَبَّ اﻟْﻌَﺎﻟَﻤِﻴﻦَ
duası okunur. Böylece yedi şavt tamamlanınca mümkünse makam-ı İbrahim’in arkasında, orada yer yoksa uygun bir yerde tavaf namazı kılınıp dua edilir.
Ziyaret tavafı farzdır. Haccın iki rüknünden biridir.
1-) Arafat Vakfesini Yapmış Olmak: Arafat vakfesi önceden yapılmamışsa ziyaret tavafı sahih olmaz.
Arafat vakfesinden sonra yapılan ilk tavaf nafile veya veda tavafı niyetiyle bile yapılsa ziyaret tavafı sayılır. Çünkü niyette tavafın türünün belirlenmesi şart değildir. mutlak tavaf niyeti yeterlidir.
2-) Tavafın vaktinde yapılması: Ziyaret tavafının vakti, Arafat vakfesinden sonra kurban bayramının ilk günü tan yerinin ağarmasından başlayarak ömrün sonuna kadar olan zamandır.
Ancak İmam-ı Azam’a göre ziyaret tavafının, kurban kesme günlerinde, yani bayramın üçüncü günü güneş batıncaya kadar yapılması vaciptir. Mazeretsiz olarak daha sonraya bırakılırsa ceza (dem) gerekir.
İmam Ebu Yusuf ile İmam Muhammed’e göre ise, ziyaret tavafının bayramın ilk üç gününde yapılması vacip değil, sünnettir. Mazeretsiz olarak da daha sonra yapılması mekruh ise de ceza gerekmez.
Tavafın, bayramın ilk günü yapılması ise efdaldir.
Ziyaret tavafından başka, hac ile ilgili olan ve olmayan farz, vacip, sünnet ve nafile başka tavaflar da vardır. Ancak hepsinin sıhhat şartları, vacipleri, sünnetleri ve yapılış şekli aynıdır.
Hacla ilgili olarak “kudüm tavafı”, “ziyaret tavafı” ve “veda tavafı” olmak üzere üç tavaf vardır. Umrede yapılan tavafa ise umre tavafı denir. Bunlar ilgili yerlerde açıklanmıştır.
Hac ve umre ile ilgili olmayan diğer tavaflar ise şunlardır:
1-) Nezir tavafı: Tavaf etmeyi adayan kişinin, nezirini yerine getirmesi vaciptir. Bunun için zaman belirlenmişse, belirlenen zamanda, zaman belirlenmemişse uygun bir zamanda adanmış olan tavaf yerine getirilir.
2-) Tahiyyetu’l-Mescid Tavafı: Bir mescide girildiğinde kılınması sünnet olan tahiyyetü’l-mescid yerine Mescid-i Haram’a her girildiğinde hürmeten ve mescidi selâmlamak için bir tavaf yapmak müstehaptır. Buna selâmlama tavafı anlamında tahiyyetu’l-mescid tavafı denir. Hac veya umre gereği yapılacak olan tavaf bunun yerini tutar.
3-) Tatavvu Tavafı: Mekke’de bulunulan süre içinde hac ve umre ile ilgili olarak yapılan tavaflar dışında, fırsat buldukça yapılan nafile tavaflardır. Diğer ibadetler gibi, başlanılmış olan nafile bir tavafın bitirilmesi de vacip olur. Uzak yerlerden gelmiş olan kimselerin nafile tavaf yapmaları, Mescid-i Haram’da nafile namaz kılmalarından efdaldir. Hac mevsimi dışında Mekkeliler için de hüküm aynıdır.
