Soru: Evlenme akdinin şartları nelerdir ve kaç tanedir?
Cevap: Evlenme akdi ile ilgili dört çeşit şart vardır:
- Akdin vücuda gelmesini sağlayan şartlara inikad,
- Sahih olmasını sağlayan şartlara sıhhat,
- Geçerli olmasını sağlayan şartlara nefaz,
- Akdin devamını sağla-yan şartlara da lüzum şartları denir.
a-) İnikad Şartları: Evlenme akdinin meydana gelmesi şu beş şartın bulunmasına bağlıdır:
- 1-) Evlenecek olan kadın ve erkeklerin akdi yapabilme ehliyetine sahip olmaları gerekir. Bu da yedi yaşına ulaşıp iyi ile kötüyü ayırt etme özelliğini elde etmekle gerçekleşir. Eğer akdi yapan mümeyyiz olmayan çocuk veya deli ise evlilik akdi yapılmış olmaz (Şafi mezhebine göre kadın tam ehliyetli de olsa ancak velisi aracılığıyla evlenebilir)
- 2-) İcap ile kabulün her bakımdan birbirine uygun olması. İcabı yapan ile kabul eden başka isim veya mehir zikrederlerse bu şart yerine gelmemiş olur.
- 3-) İcap ile kabulün aynı yer ve zamanda olması. Ancak icap ile kabul arasında mehrin miktarı üzerinde uzun tartışma yapılması bu şartın yerine gelmesine engel değildir.
- 4-) Akdi yapanların birbirinin söylediklerini işitip anlaması.
- 5-) İcaptan sonra ve kabulden önce icabı iptal eden bir durumun meydana gelmemesi. Örneğin, icabı yapanın kabulden önce vaz geçmesi halinde akit yapılmış olmaz.
b-) Sıhhat Şartları: Evlenme akdinin sahih olabilmesi için gereken şartlar şunlardır:
- 2-) Şahitlerin bulunması (Maliki mezhebine göre akit esnasında şahit şart değilse de zifaftan (gerdekten) önce ilan şarttır).
c-) Nefaz (Yürürlük) Şartları: Bir evlilik akdi sahih olarak meydana geldiği halde, bazı hallerde hemen yürürlük kazanmayabilir. Evliliğin bir ehliyet eksikliğinden dolayı başkasının icazetine bağlı olarak meydana gelmesi gibi.
Bir akdin yürürlük kazanabilmesi için gerekli şartları şunlardır:
- 1-) Kendi kendine veya bir vekil aracılığıyla akdi yapmaya üstlendiğinde erkek ve kadının tam ehliyetli olması. Tam ehliyet de akıl, buluğ ve hürriyetle olur. Erkek ve kadının akıllı baliğ ve hür olması halinde akit yürürlüğe geçer, cinsel ilişki helal olur ve evliliğin diğer sonuçları doğar. Ancak İmam Muhammed’e göre böyle bir evlilik velisi izin verinceye kadar askıda kalır. Diğer yandan mümeyyiz çocuğun bizzat akdedeceği nikah da velisi izin verinceye kadar askıda kalır (Şafi mezhebine göre velisiz kıyılan nikah geçersizdir).
- 2-) Yakın velinin mevcut olması halinde akdi yapanın uzak velilerden olmaması. Aksi takdirde asıl yetkili olan yakın veli icazet verinceye kadar nikah akdi yürürlük kazanmaz (Şafi mezhebine göre akit geçersizdir).
- 3-) Vekil müvekkiline vekil kılındığı şeyde muhalefet etmemeli. Örneğin; bir erkek belirli bir kızla ve miktarını belirlediği mehirle evlendirmesi için birine yetki verse vekil onu başka bir kızla veya belirlenenden daha fazla bir mehirle evlendirmiş olsa, kocanın durumu öğrenince bu evliliği kabul etme veya feshetme hakkı söz konusu olur (Şafi mezhebine göre akit geçersizdir).
- 4-) Akdi yapan fuzulî birisi olmamalı. Fuzulî, evlendirme esnasında nikah yetkisi olmayan demektir. Böyle birinin akid edeceği nikah, yetkisiz olarak temsil olunan erkek ve kadının kabul etmesi halinde yürürlük kazanır (Şafi mezhebine göre fuzulinin yaptığı akit geçersizdir).
d-) Lüzum (Bağlayıcılık) Şartları: Nefaz şartlarını taşımayan bir evlilik akti henüz tamam olmamıştır; ancak bu şartlar gerçekleşince tamam olacaktır. Lüzum şartını taşımayan evlilik ise tamamdır, fakat taraflardan birinin veya velilerinin evliliği fesh etmeye talep hakkı vardır.
Akdin lüzumu(bağlayıcı) olması için gerekli şartları şunlardır:
- 1-) Ehliyetli olmayan (deli ve bunak gibi) veya ehliyeti eksik olan (erkek ve kız çocuğu gibi) kimseyi evlendiren velinin baba veya dede olmalı. Baba ile dededen başka velinin evlendirdiği küçük çocuklar ergin olunca nikahı feshettirme hakkına sahiptirler. Bu İmam-ı Azam ile İmam Muhammed’e göredir. İmam Ebu Yusuf’a göre ise nikahı feshettirme hakkına sahip değillerdir (Şafi mezhebine göre dengi değilse baba veya dede de evlendirmiş olsa çocuklar ergin olunca nikahı feshettirme hakkına sahiptirler).
- 2-) Akıl, buluğ ve hür olan kadının, velisinin rızası olmadan kendi kendini evlendirmesi durumunda dengi olan erkekle ve emsal mehir ile evlenmiş olmalıdır. Aksi takdirde velinin nikahı feshettirme hakkı doğar. Ancak koca mehirden eksik olan bölümü tamamlamayı kabul ederse evlilik kesinleşir. İmam Ebu Yusuf ile İmam Muhammed’e göre mehrin azlığı evliliği etkilemez. Akıllı ve ergin bir kadın velisinin izni olmaksızın dengi olmayan veya layık olduğu mehri koşmadan bir erkekle evlenmiş olursa veli, hakime baş vurarak evliliğin feshini isteyebilir.
- 3-) Kadının razı olmaması halinde, kocanın iktidarsızlık vb. ayıplardan hali olması. Aksi takdirde fesih nedeni olabilir.
